Opgroeien in armoede kan diepe mentale sporen nalaten. Tegelijkertijd kan het creativiteit en kracht brengen. Acteur Edwin Jonker, bekend van vele films, televisieseries en musicals, vertelt over zijn eigen (w)arme jeugd waarin zijn moeder alles inkleurde.

Een warme jeugd met weinig

Edwin: “Als ik aan mijn jeugd denk, dan denk ik aan warmte. Heel veel warmte, liefde en gezelligheid. Pas op latere leeftijd kwam ik erachter dat we destijds arm waren. Mijn ouders kregen relatief jong kinderen, volgden allebei een studie, en de eerste tien jaar van mijn leven hadden we daardoor bar weinig. Daar merkte ik niks van. Mijn moeder heeft alles ingekleurd, mijn hele jeugd lang. Zo gingen mijn twee zussen en ik regelmatig een paar weken naar mijn opa en oma. Zij deden mee in het spel. “Kom logeren, we missen jullie zo!”, zeiden ze dan. Pas later hoorde ik dat mijn moeder die weken geen geld had om ons te voeden. Is dat heftig? Ja achteraf misschien. Maar mijn moeder is een hele vrolijke, optimistische vrouw. Ze heeft het altijd heel licht en leuk gebracht. Daar ben ik haar heel dankbaar voor, en daar heb ik veel van geleerd. Ik heb mijn ouders nooit horen klagen en herinner me vooral het positieve.”

Etentje in de gaarkeuken

“Ik ben opgegroeid in Amsterdam-Zuidoost. In het ziekenhuis daar, het AMC, had je een soort gaarkeuken. Voor een paar gulden kon je daar eten. En af en toe deden we dat. Mijn moeder maakte ons allemaal enthousiast: “we gaan uit eten!”. We gingen allemaal op chique, ik trok m’n zondagse hemd aan. Als ik er nu aan terugdenk zaten we tussen de patiënten met infuus en zuurstofslangetjes, maar als kind had ik dat helemaal niet in de gaten. Ik legde de link met het ziekenhuis niet, ik ging uit eten! Dat is hoe mijn moeder alles aankleedde in mijn jeugd en áltijd in oplossingen dacht. Maar hoe mooi ze het ook inkleurde, voor haar was het tegelijkertijd heel zwaar, besef ik nu. Als ouder heb je al gauw gevoelens van schuld en falen.”

Gelijmde schoenzolen

“Kon ik als kind altijd alles krijgen wat ik nodig had? Nee, achteraf gezien niet. Maar ik kom uit een positief gezin, en armoede maakt creatief. Als mijn schoenen na een half jaar uit elkaar vielen, kocht mijn moeder een tube lijm. In de nacht de lijmklemmen erop, dan kon ik weer twee dagen vooruit. En als het weer losliet, en m’n tenen kwamen tevoorschijn, dan gingen we weer lijmen. Dat is hoe we het deden. En dat was oké. Ik kan me niet herinneren dat ik daarmee werd gepest in de klas. Ik ben zelfs maandenlang op pantoffels naar school gegaan. Die pantoffels kreeg ik als kerstcadeau. Ik was er zó trots op. Ze waren warm en hadden harde zolen, dus ik heb ze de hele winter gedragen.”

Eenzame schoolvakanties

“Als je me vraagt wanneer ik merkte dat we weinig hadden thuis? Dat waren de schoolvakanties. Die waren lang en eenzaam. Op vakantie gingen we niet. Dus dan liep ik in m’n eentje door de straten, veel vriendjes en buurjongens waren weg. Dat kan ik me heel goed herinneren. Dat waren de momenten waarop ik merkte dat ik buiten de boot viel. Ik weet nog hoe blij ik altijd was als de schoolvakantie erop zat en iedereen er weer was. Maar ook daarvoor ben ik dankbaar, want daarvan werd ik creatief. Ik heb mezelf leren vermaken. Toen is mijn liefde voor muziek begonnen, vanaf m’n kamertje, met cassettebandjes.”

Positief als kind en vader

“Dat mijn ouders zo positief waren, dat is op mij overgeslagen. Ik was als kind ook altijd heel positief. En nu ik ouder ben, en zelf vader ben van twee tieners, kan ik zeggen dat mijn jeugd me heeft gevormd. Op een positieve manier. Ik kan goed relativeren, stap snel over negativiteit heen en heb weinig nodig in het leven. Ik ben blij dat ik het nu goed heb. Maar – en dit klinkt misschien raar – ik ben ook blij dat ik armoede heb meegemaakt. Dat ik weet hoe het is om heel weinig te hebben. Dit geef ik ook door aan mijn kinderen. Dit soort verhalen, over uit eten gaan in het ziekenhuis en schoenen lijmen, vertel ik hen ook regelmatig. En het is niet zo dat ik hen overlaad met spullen, uit angst dat ze hetzelfde meemaken als ik. Nee, eerder het tegenovergestelde. Ik leer ze om tevreden te zijn met de kleine dingen, en dat niks vanzelfsprekend is.”

Vergeet de ouders niet

“Ik heb heel veel respect voor mijn ouders, maar ook voor ouders die dit nu meemaken. Voor kinderen is armoede erg, maar vergeet de ouders niet hè? Als ouder wil je het beste voor je kind. En als jij dat niet kunt geven, dan kan ik me voorstellen dat je daar ’s nachts van wakker ligt. Want als ouder weet je precies hoe de wereld in elkaar zit, hoe oneerlijk het verdeeld is en hoe hard je moet werken voor weinig. En toch moet je positief blijven voor je kinderen en er het beste van maken. Dat is zó belangrijk. En dat zeg ik wel, maar tegelijkertijd besef ik hoe moeilijk dat kan zijn. Dus als je het in je hebt, geef er dan een positieve draai aan. Kleur het in. Dat is het enige dat je kan doen.”

Edwin Jonker is op zondagavond 11 december 2022 rond 20:30 uur bij Omroep MAX op NPO 1 te zien in Scrooge Live.